Bulimia – czym właściwie jest bulimia?
Bulimia (łac. bulimia nervosa, hyperorexia) to choroba psychiczna, do 1979 r. była traktowana jako jeden z objawów anoreksji. Dopiero w 1980 r. została uznana przez medyków jako odrębna jednostka chorobowa. Dane epidemiologiczne wskazują, że występuje u ok. 1% kobiet i 0,1% mężczyzn. Bulimia jest chorobą niezwykle podstępną. Mimo że jej objawy zazwyczaj nie są widoczne, sieje w organizmie okropne spustoszenie.
Zaburzenia odżywiania są w Polsce tematem tabu. Mało się o nich mówi, ludzie starają się je ukrywać. Statystyki wskazują jednak, że w naszym kraju problem ten dotyczy ok. 27 tysięcy osób. Średnia wieku osób chorych wynosi 12–21 lat. Zaburzenia odżywiania to bardzo poważne schorzenia psychiczne. Nie można ich bagatelizować. Śmiertelność w grupie chorych wynosi nawet 10%, bulimii często towarzyszą stany depresyjne, które nieleczone mogą prowadzić do samobójstw.
Bulimia objawia się nadmierną koncentracją na jedzeniu i niekontrolowaną potrzebą przyjęcia dużych ilości pokarmu. Na zmianę pojawiają się w niej epizody objadania się i pozbywania się z organizmu nadmiernej ilości jedzenia, m.in. przez prowokowanie wymiotów, alternatywne okresy głodzenia się i przyjmowanie substancji mających przyspieszyć przemianę materii.
Bulimia – przyczyny i przebieg choroby
W etiologii bulimii znaczenie mają czynniki indywidualne, społeczno-kulturowe oraz biologiczne. Nie ma jednej konkretnej przyczyny, która warunkuje rozwinięcie się choroby. Występowanie bulimii u najmłodszych często wiąże się z nadwagą i otyłością rozwiniętą w okresie dzieciństwa. To właśnie przez brak akceptacji swojego wyglądu, a także odrzucenie przez grupę rówieśniczą młode osoby wpadają w sidła bulimii. Badania epidemiologiczne wskazują, że bardziej podatni na zaburzenia odżywiania są perfekcjoniści, a także osoby o niskiej samoocenie, mające problemy rodzinne lub uzależnieni od alkoholu. Do czynników, które mogą bezpośrednio wpłynąć na rozwój bulimii, należą różnego rodzaju traumy, m.in. rozpad rodziny, zerwanie ważnych społecznych więzi, przemoc fizyczna, seksualna i psychiczna.
Przebieg bulimii jest burzliwy, występuje z okresami zaostrzeń i remisji. Okazuje się, że tylko jedna czwarta pacjentów uzyskuje stan trwałej remisji. Taki sam odsetek pacjentów wpada w bulimię chroniczną, czyli taką, która powraca wraz z pogorszeniem się stanu psychicznego chorego.
Bulimia w postaci klasycznej występuje w dwóch typach. Pierwszym z nich jest typ przeczyszczający. Polega na regularnym prowokowaniu zachowań przeczyszczających, takich jak wymioty, stosowanie środków przeczyszczających, moczopędnych oraz lewatyw. Długotrwałe stosowanie farmaceutyków powoduje uzależnienie, co niekorzystnie rokuje w terapii choroby. Drugim typem bulimii jest typ nieprzeczyszczający, charakteryzujący się zaburzonymi zachowaniami kompensacyjnymi, takimi jak poszczenie, wycieńczające ćwiczenia fizyczne czy nadmierne liczenie kilokalorii i ich ograniczanie po intensywnych napadach niekontrolowanego obżarstwa.
Bulimia – objawy fizyczne i psychiczne
Bulimii w odróżnieniu od anoreksji nie klasyfikuje się ze względu na wskaźnik BMI. Występuje ona zarówno u osób z niedowagę, normowagę i nadwagą. Wieloletnia choroba doprowadza również do niedożywienia białkowego. Bulimicy, choć na pierwszy rzut oka wyglądają zdrowo, nie zdają sobie sprawy z tego, jak mocno choroba wyniszcza ich organizm.
Bulimia, choć jest chorobą psychiczną, najbardziej destrukcyjnie wpływa na układ pokarmowy. Częste wymioty niszczą szkliwo zębów, śluzówkę jamy ustnej, gardła, żołądka i jelit. Częstą przypadłością bulimików jest także zapalenie ślinianek, zgaga czy refluksowe zapalenie przełyku. Przyjmowanie ogromnych porcji jedzenia prowadzi do rozciągnięcia ścian żołądka. Zdarza się, że żołądek jest 2–3 razy pojemniejszy niż żołądek osoby zdrowej. Tłumaczy to w znacznym stopniu niemożność zaspokojenia uczucia głodu przez bulimików. Także przewlekłe stosowanie leków przeczyszczających powoduje u chorych stany zapalne jelit, które z biegiem czasu mogą rozwinąć się w niebezpieczne dla życia i zdrowia ogniska nowotworowe.
Chorzy ze względu na swoją niestabilność emocjonalną sami okaleczają swoje ciało. Działania autoagresywne polegają najczęściej na kaleczeniu okolic dłoni i nadgarstków. Stres, wahania nastroju oraz głodzenie się nie pozostają bez wpływu na układ hormonalny. W przypadku obu płci bulimia może doprowadzić do zaburzeń płodności.
Ponad 25% osób cierpiących na bulimię ma również zaburzenia afektywne, w tym depresję, dystymię i ChAD. Zaburzenia lękowe występują u co dziesiątego pacjenta. Typem osobowości najbardziej predestynowanym do zaburzeń odżywiania jest borderline.
Bulimia – dietoterapia
Należy zaznaczyć, że dietoterapia jest tylko jedną z metod leczenia bulimii. Może być bardzo pomocna, ale nie jest jedyna. Do wyleczenia bulimii potrzebni są wykwalifikowani specjaliści.
Nie trzeba przypominać, że jedzenie odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu równowagi fizjologicznej organizmu, jest równie istotne w psychospołecznym i kulturowym kontekście funkcjonowania jednostki. Należy starać się unormować spożywanie posiłków oraz wprowadzać zdrowe nawyki żywieniowe. Proces ten wymaga czasu. Próba unormowania zachowań żywieniowych powinna być podejmowana w trakcie psychoterapii lub tuż po jej zakończeniu.
Pierwszym etapem leczenia żywieniowego w bulimii jest wprowadzenie diety o niskiej kaloryczności – 1000 kcal. Ma ona sprawić, by pacjent wrócił do jedzenia z umiarem. Należy zwiększać wartość energetyczną diety o 200 kcal raz na kilka dni aż do czasu uzyskania prawidłowej wartości energetycznej posiłków. Nie zaleca się wprowadzania diety normokalorycznej w pierwszych dniach leczenia. Posiłki wprowadzane w pierwszych dniach terapii powinny być niskotłuszczowe oraz łatwostrawne. Zaleca się także zwiększenie podaży białka w celu stopniowego odbudowania utraconej masy mięśniowej. To szczególnie istotne w przypadku pacjentów mocno wyniszczonych fizycznie, którzy muszą odbudować utraconą masę mięśniową.
Dietoterapia w bulimii zakłada spożywanie częstych, choć niewielkich objętościowo posiłków. Należy spożywać je regularnie i w spokoju. Pozwoli to unormować dobowy rytm procesów metabolicznych oraz przywrócić porządek zdrowego żywienia w życiu pacjenta. Ważnym elementem terapii jest także edukacja. Chory musi znać prawidłowe techniki kulinarne, wiedzieć, jakie produkty spożywcze wybierać. Zaleca się pieczenie w folii, gotowanie na parze, duszenie lub grillowanie. Nie powinno się jednak w żaden sposób ograniczać inwencji własnej pacjenta. Jeśli chce on ugotować coś sam, doprawić danie swoimi ulubionymi przyprawami czy zaproponować swój przepis, trzeba mu na to pozwolić. Bulimik powinien zacząć ponownie czerpać radość z jedzenia i przestać kojarzyć je z czymś nieprzyjemnym, czyli poczuciem winy i wyrzutami sumienia. Posiłki muszą być zatem estetyczne, pomysłowe, kolorowe i podane na dużym talerzu.
Tylko kompleksowe podejście, na które składa się współpraca z lekarzem, psychiatrą i dietetykiem, może przynieść oczekiwane i stałe rezultaty w terapii bulimii. Ważnym elementem jest zrozumienie i zaakceptowanie osoby chorej. Bardzo ważne jest wsparcie osób bliskich oraz ich aktywny udział w procesie zdrowienia. Bulimia, choć bardzo wyniszczająca, nie jest chorobą, z której sideł nie można się wydostać.
Klaudia Niemira
Dietetyk kliniczny, specjalista ds. żywienia
Bibliografia
Mroczkowska D., Ziółkowska B., Bulimia od A do Z. Kompendium wiedzy dla rodziców, nauczycieli i wychowawców, Warszawa 2011.
Woś H., Staszewska-Kwak A., Żywienie dzieci, Warszawa 2014.
Rabe-Jabłońska J., Pawełczyk T., Żechowski C., Bulimia psychiczna, „Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii” 2007, 8, 139–141.
Czerniewicz-Kamińska A., Anoreksja i bulimia psychiczna epidemią XXI wieku, wszechnica-zywieniowa.sggw.pl/web/anoreksja.pdf (24.10.2017).
Żechowski C., Zaburzenia odżywiania się – problem współczesnej młodzieży, Warszawa 2016.
Szajewska H., Żywienie dzieci zdrowych i chorych, Warszawa 2009.
Pużyński S., Wciórka J., Rybakowski J., Psychiatria. Psychiatria Kliniczna, Wrocław 2011, t. 2.
Komentarze